بروزرسانی: 03 تیر 1404
چه غذایی موقع اسهال بخوریم؟ راهنمای فوری
آخر هفته بود و من هم مثل همیشه، دلم یک خوراکی خوشمزه و دلچسب می خواست؛ اما نمی دانستم که بدنم آن روزها به سادگی اجازه نمی دهد خوشی کنم! بله، اسهال آمده بود سراغم و من با آن درد کوچک و بی قراری های معده حسابی کلافه شده بودم. آیا شما هم تا حالا شده همین حس را داشته باشید؟ در آن موقعیتِ بدانم چه غذایی بخورم که بدتر نشود، دریغ از یک راهنمایی ساده که همه چیز را برایم روشن کند. توی این مقاله می خواهم با شما درباره همین موضوع دقیق صحبت کنیم؛ تغذیه مناسب موقع اسهال که حقیقتاً فرق می کند با روزهای معمولی زندگی مان.
اسهال چیست و چرا تغذیه اهمیت دارد؟
اسهال همان طور که می دانید، یعنی مدفوع شل یا آبکی که حداقل سه بار در روز تکرار می شود و باعث کم آبی بدن می شود. دفع مکرر باعث می شود مواد معدنی و الکترولیت های مهم بدن کم شوند؛ اما خب، از همه بدتر، وقتی اسهال داشته باشید، معمولاً دلتان هیچ غذایی نمی خواهد. خیلی ها از من می پرسند، «خب! الان دیگه باید چی بخورم؟» و من همیشه می گویم که تغذیه موقع اسهال یک علم کوچک و یک هنر بزرگ است! چون اگر اشتباه کنید، درد و کلافگی بیشتر می شود.
چه غذای مناسبی موقع اسهال بخوریم؟
اول از همه، وقتی اسهال گرفتید، باید بدنتان را حمایت کنید، نه سنگین کنید. تحقیقات منتشر شده در مجله World Journal of Gastroenterology نشان می دهد که مصرف غذاهای سبک، کم چرب و غنی از پتاسیم کمک بزرگی به بهبود می کند (1). بهترین ترکیب غذایی موقع اسهال شامل برنج سفید ساده، موز رسیده، سیب پخته شده، و نان تست بدون چربی می شود که به رژیم BRAT معروف است. اگر یادتان باشد، مادربزرگ ها همیشه توصیه می کردند موز بخورید، چون پتاسیم آن بدن را تقویت و مشکلات کم آبی را حل می کند.
کمی صبر، کمی تحمل و کمی غذای مناسب
لحظاتی که دلمان می خواهد فقط مایعات بنوشیم، خیلی مهم است که انتخاب کنیم «کدام مایعات؟». آب آشامیدنی ساده خوب است اما کافی نیست. من همیشه دوستدارم کمی چای کم رنگ بنوشم، البته بدون شیرینی زیاد و مطلقاً بدون شیر. همچنین نوشیدنی های الکترولیتی خانگی مثل محلول نمک و شکر (که در بسیاری از برنامه های درمانی توصیه شده اند) می توانند تعادل آب و نمک بدن را برقرار کنند (2). اگر فکر کردید که می توانید قهوه بخورید، حتی نزدیکش هم نشوید! چون کافئین می تواند شدت اسهال را افزایش بدهد.
غذاهایی که «نه» موقع اسهال
مطمئنم شما هم تجربه خوردن یک غذای سنگین و توی همان روز، یعنی وقتی اسهالتان شدت دارد و بعدش اوضاع بدتر شده، را داشته اید! پس مراقب باشید که تا حد امکان از غذاهای چرب، سرخ کرده، ادویه دار، و لبنیات پرچرب دوری کنید. همچنین غذاهای پر فیبر مثل انواع ساپوری سبز، کلم و نخود فرنگی، چون می توانند دستگاه گوارش تان را تحریک و ناراحتی را افزایش دهند. تحقیقات دانشکده پزشکی تهران تأیید می کند که کنترل فیبر در این شرایط حیاتی است (3). حتی شیر تا وقتی یادتان هست که لاکتوز دارد، ممکن است باعث دل درد شود!
تجربه های من در مواجهه با اسهال و تغذیه
یک روز به یاد می آورم که به خاطر خوردن یک غذای خیلی تند و البته کمی غیر بهداشتی اسهال گرفتم. اولش فقط نوشیدنی های ساده (آب و چای کم رنگ) می خوردم، ولی روز دوم به جای بی خیالی، شروع کردم به خوردن پوره سیب و موز. جالب است بدانید که یک پزشک تغذیه در کلینیک محله ما گفت، «پوره ها و غذاهای نرم مثل جوشانده هویج و عسل به بدن کمک می کند تا انرژی از دست رفته سریع تر جبران شود.» این واقعاً کارساز بود و تجربه ام را تغییر داد. پس، پدر و مادرتان وقتی می گفتند «پوره بخور» راست می گفتند.
آیا باید حتماً به پزشک مراجعه کنیم؟
این سؤال خیلی مهمی است که ذهن همه را مشغول می کند. در بیشتر موارد اسهال کوتاه مدت است و با مراقبت غذایی و حفظ آب بدن خوب می شود. اما اگر اسهال بیش از دو روز طول کشید یا همراه با تب بالا، خون در مدفوع یا دردهای شدید شکمی بود، سریعاً باید به پزشک مراجعه کرد. نوشیدن مایعات کافی و تغذیه درست فقط بخشی از درمان است و به هیچ وجه جایگزین مشورت پزشکی نمی شود (4). یادمان باشد بدن ما بهترین دوست ماست؛ اگر پیام می دهد، باید پاسخش را بشنویم!
چند نکته طلایی برای روزهای اسهال
وقتی با اسهال مواجه می شوید، همه چیز روی تغذیه و مدیریت مایعات بدن تمرکز دارد. نکاتی که خودم همیشه انجام می دهم: 1) کوچک خوردن در وعده های مکرر، 2) حذف غذاهای چرب و سرخ کردنی، 3) مصرف زیاد مایعات گرم و محلول های الکترولیتی، 4) استراحت کافی و آرامش، چون استرس هم می تواند مشکل را تشدید کند. تحقیقات علمی زیادی هم از این دستورالعمل ها حمایت می کنند (5). واقعاً به بدن تان در این شرایط مانند یک دوست مهربان نگاه کنید، با عشق مراقبت کنید تا سریع تر به حال عادی بازگردد.
نتیجه گیری؛ تغذیه سالم، آرامش و صبر
تنها چیزی که می توانم بگویم این است که اسهال اتفاقی ناخوشایند است اما با تغذیه درست می توان آن را مدیریت کرد. بدن ما واقعاً شگفت انگیز است و اگر به درستی به آن بنگریم، درد و ناراحتی هایش کمتر می شود. پس دفعه بعد که این مشکل سراغتان آمد، به ذهن بسپارید که دنبال غذاهایی مثل برنج ساده، موز، نان تست، سیب پخته شده و مایعات الکترولیتی باشید و از غذاهای سنگین و پرچرب دوری کنید. و در نهایت، صبور باشید؛ شاید بدن تان فقط نیاز به یک وقفه کوچک دارد. امیدوارم این مقاله مثل یک دوست واقعی به شما کمک کرده باشد! اگر سوال بیشتری دارید، خوشحال می شوم جواب بدهم.
سؤالات متداول
1. آیا خوردن موز هنگام اسهال واقعا کمک می کند؟
بله. موز غنی از پتاسیم است که به جایگزینی الکترولیت های از دست رفته کمک می کند و سیستم گوارش را آرام می کند.
2. چرا باید از مصرف لبنیات موقع اسهال خودداری کرد؟
چون بسیاری از افراد در این شرایط دچار حساسیت موقت به لاکتوز می شوند که ممکن است اسهال را بدتر کند.
3. آیا نوشیدنی های الکترولیتی خانگی موثرتر از تجاری هستند؟
هاتون تفاوت خاصی ندارد؛ مهم این است که مایع دارای ترکیب مناسب نمک و شکر باشد و به بدن کمک کند.
4. چند وقت بعد از شروع اسهال می توان غذاهای عادی خورد؟
معمولاً پس از چند روز که علایم بهتر شدند و وضع آب بدن نرمال شد، می توانید به تدریج غذاهای ساده تر را اضافه کنید.
5. آیا ورزش کردن هنگام اسهال مناسب است؟
خیر. چون باعث تشدید کم آبی و خستگی بدن می شود؛ استراحت بهتر است تا بدن انرژی لازم را بازیابی کند.
خلاصه تغذیه مناسب موقع اسهال در یک نگاه
| نوع غذا/نوشیدنی | توجیه و فواید | مثال ها |
|---|---|---|
| برنج سفید ساده | سبک، هضم آسان | برنج پخته بدون چربی و ادویه |
| موز رسیده | تامین پتاسیم، نرم کننده دستگاه گوارش | موز تازه و رسیده |
| سیب پخته | نرم و کم فیبر، آرامش بخش | سیب پخته بدون پوست، به صورت پوره |
| نان تست ساده | کربوهیدرات سبک، تامین انرژی | نان سفید تست شده بدون خامه یا کره |
| نوشیدنی های الکترولیتی | جبران کم آبی بدن | محلول نمک و شکر خانگی یا آماده |
«تغذیه مثل یک همدم خوب کنار ماست؛ در سخت ترین روزها با انتخاب درست، سعی می کند ما را بهبود دهد».
منابع:
(1) World Journal of Gastroenterology, 2017
(2) WHO Guidelines on Diarrhoeal Disease, 2005
(3) دانشکده پزشکی دانشگاه تهران، 2019
(4) مجله سلامت ایران، 2021
(5) Nutrition Reviews, 2018